Cùng dự có đồng chí Nguyễn Trọng Nghĩa, Bí thư Trung ương Đảng, Trưởng ban Tuyên giáo Trung ương; Lê Tiến Châu, Ủy viên Ban Chấp hành Trung ương Đảng, Bí thư Thành ủy Hải Phòng; Lê Khánh Hải, Ủy viên Ban Chấp hành Trung ương Đảng, Chủ nhiệm Văn phòng Chủ tịch nước. Thủ tướng Phạm Minh Chính, Thường trực Ban Bí thư Trương Thị Mai, nguyên Chủ tịch nước Nguyễn Xuân Phúc… gửi lẵng hoa tươi thắm chúc mừng Đại hội.
Phát biểu tại buổi lễ, thay mặt lãnh đạo Đảng, Nhà nước, Chủ tịch nước Võ Văn Thưởng khẳng định: Đảng và Nhà nước ta luôn quan tâm chăm lo, phát huy vai trò, vị trí quan trọng của văn hóa nghệ thuật nói chung và văn học nói riêng trong sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc, thống nhất đất nước, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Trong quá trình ấy, văn nghệ sĩ, nhà văn luôn được đặt ở vị trí trung tâm, có vai trò quyết định sáng tạo ra giá trị tinh thần cao đẹp cho xã hội. Các nhà văn Việt Nam qua từng thế hệ, nhất là các nhà văn lão thành đã không phụ sự ủy thác của nhân dân, của đất nước và của Đảng, đã có mặt trong từng bước thăng trầm của đất nước, thấu cảm với từng niềm vui, nỗi buồn của nhân dân, đã sáng tạo ra những tác phẩm còn mãi với thời gian, góp phần tạo nên nền văn học chân chính, đóng góp to lớn vào xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam trong thời đại Hồ Chí Minh.
Mỗi trang viết, mỗi tác phẩm của các nhà văn mang nhịp đập trái tim của dân tộc mình, của thời đại mình và đồng thời phản ánh chân thật, sâu sắc về con người; góp phần khẳng định dân tộc Việt Nam là một dân tộc có nền văn hóa lâu đời, với khát vọng hòa bình lớn lao và ý chí không gì có thể khuất phục, sẵn sàng hy sinh tất cả cho nền độc lập của dân tộc, cho tự do và hạnh phúc của nhân dân.
Chủ tịch nước nhấn mạnh: Các nhà văn lão thành, trong đó rất nhiều nhà văn đã là “nhà văn chiến sĩ”, đi qua các cuộc kháng chiến đầy gian khổ, hy sinh, sáng tạo nên những tác phẩm mang dấu ấn thời đại, như những “đoàn quân” đặc biệt với sức mạnh tinh thần Việt Nam bất diệt, góp phần quan trọng vào chiến thắng chung của dân tộc. Chúng ta xúc động tưởng nhớ và tri ân các nhà văn đã mất, đặc biệt là các nhà văn, nhà thơ đã hy sinh trong các cuộc kháng chiến vĩ đại cho độc lập, tự do và thống nhất đất nước như: Nam Cao, Thâm Tâm, Trần Đăng, Lê Anh Xuân, Nguyễn Thi, Chu Cẩm Phong, Nguyễn Mỹ, Nguyễn Trọng Định, Trần Quang Long, Dương Thị Xuân Quý… những con người mà cuộc đời và tác phẩm của họ còn sống mãi với Tổ quốc, với nhân dân.
Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nói: “Văn hóa soi đường quốc dân đi”. 75 năm sau, tại Hội nghị Văn hóa toàn quốc tháng 11-2021, đồng chí Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng tiếp tục khẳng định: “Văn hóa còn là dân tộc còn”. Điều đó cho thấy văn hóa là sự sống còn của một dân tộc.
Đề cập tới tình hình hiện nay, Chủ tịch nước cho rằng: Kẻ thù lớn nhất của dân tộc trong chiến tranh là những kẻ xâm lược bằng những con người cụ thể, được xác định rõ ràng, nhưng kẻ thù nguy hiểm nhất của dân tộc trong hòa bình lại không dễ nhận diện. Đó là sự vô cảm, tính vị kỷ, thói hưởng thụ, lòng tham lam, sự giả dối và độc ác, là tham nhũng, tiêu cực, là sự tàn phá thiên nhiên, tàn phá văn hóa và đi ngược lại xu thế của thời đại… Chính vì thế, sứ mệnh, trách nhiệm của nhà văn Việt Nam lúc này lại càng lớn lao và yêu cầu cao hơn. Nhân dân, đất nước đang cần tiếng nói của tình yêu thương con người, của lòng trung thực, sự quả cảm từ các nhà văn trong cuộc đấu tranh này.
Các nhà văn Việt Nam luôn là những chiến sĩ tiên phong trong cuộc đấu tranh chống lại cái ác và bảo vệ phẩm giá con người bằng con đường kỳ diệu của văn học, gieo những hạt giống của cái đẹp vào tâm hồn con người.
Chủ tịch nước nhìn nhận: Cuộc đời và tác phẩm của các nhà văn lão thành là biểu tượng thật đẹp của sự thống nhất trong lý tưởng và hành động, tràn đầy tình yêu Tổ quốc, gắn bó và gần gũi với nhân dân, hòa mình vào dòng chảy của đời sống, khát vọng lớn lao, đặt lợi ích của Tổ quốc, của nhân dân lên trên hết, trước hết… Các nhà văn lão thành tiếp tục là chỗ dựa tinh thần bền vững và tin cậy, truyền cảm hứng, kinh nghiệm sống và sáng tác, khích lệ cá tính sáng tạo, ủng hộ cái mới cho các nhà văn trẻ, phù hợp với truyền thống văn hóa dân tộc, với xu thế của thời đại, luôn hướng tới, đi cùng con đường vì “cái đẹp, vì con người và vì dân tộc”.
Chủ tịch nước khẳng định thêm: Đảng, Nhà nước sẽ tiếp tục tạo những điều kiện tốt nhất cho các nhà văn trong sáng tạo cũng như công bố và tôn vinh những tác phẩm văn học có giá trị, đóng góp tích cực cho sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa, phấn đấu vì mục tiêu “dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh”. Chủ tịch nước nhắc lại lời của Chủ tịch Hồ Chí Minh: “Một dân tộc, một đảng và mỗi con người, ngày hôm qua là vĩ đại, có sức hấp dẫn lớn, không nhất định hôm nay và ngày mai vẫn được mọi người yêu mến và ca ngợi, nếu lòng dạ không trong sáng nữa, nếu sa vào chủ nghĩa cá nhân”.
Phát biểu tại Hội nghị đại biểu Nhà văn lão thành Việt Nam lần thứ nhất, nhà thơ Nguyễn Quang Thiều, Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam cho biết: Về dự Hội nghị lần này có 300 đại biểu nhà văn của nhiều thế hệ từ hai cuộc kháng chiến vĩ đại của dân tộc đến nay. Nhiều nhà văn tham dự Hội nghị này đã bước vào cuộc chiến tranh khi còn rất trẻ. Họ cầm súng và sẵn sàng hy sinh tuổi thanh xuân cho sự tồn vong của dân tộc. Họ cầm bút để bảo vệ lương tri và phẩm giá con người Việt Nam trước mọi đe dọa, mọi thách thức. Nếu không có những câu thơ như của Hoài Vũ, của Giang Nam, Lê Anh Xuân, của Nguyễn Mỹ, Thu Bồn, Phạm Tiến Duật, Nguyễn Khoa Điềm và những áng văn như của Nguyễn Thi, Nguyễn Trung Thành, Phan Tứ, Chu Cẩm Phong, Nguyễn Trọng Oánh, Lê Lựu thì liệu chúng ta có đi qua được những năm tháng vô cùng tàn khốc của chiến tranh, được làm người chân chính và kiêu hãnh?
Cho đến nay, có biết bao nhà văn của từng thế hệ đã ra đi. Chúng ta không còn được gặp họ nhưng chúng ta gặp họ trong giấc mơ làm người cao cả và trong khát vọng sống bất diệt của một dân tộc. Những gì họ sống, những gì họ viết đã hoá thành trầm tích trong dòng chảy vô tận của văn hóa dân tộc.
Tại hội nghị, Ban Chấp hành Hội Nhà văn Việt Nam trân trọng tặng cuốn sách “Một con người, một con đường và một lịch sử – Hồ Chí Minh – Thư gửi nước Mỹ” tới đồng chí Võ Văn Thưởng. Nhân dịp này, Chủ tịch nước cũng tặng hoa ba nhà văn lão thành gồm: Nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm, nhà thơ Hữu Thỉnh, nhà văn Ma Văn Kháng.
Trong khuôn khổ Hội nghị, đồng chí Nguyễn Trọng Nghĩa cũng trao tặng bằng tôn vinh ba nhà văn: Nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm, nhà thơ Hữu Thỉnh, nhà văn Ma Văn Kháng.